Pendahuluan
Artikel sebelum ini kita telah membicarakan tentang
perubahan dasar pemerintahan Siam terhadap negeri-negeri Melayu yang dijajahnya
semasa pemerintahan Raja Rama III. Ia dilaksanakan semasa perlantikan Tuan
Besar sebagai Raja Patani yang menggantikan Nik Yusuf yang dipindahkan ke
Jering. Raja Rama III telah memberi hak pemerintahan sendiri (autonomi) kepada
Raja-Raja Melayu untuk mentadbir negeri masing-masing termasuk Kelantan,
Terengganu dan Kedah.
Negeri-negeri Melayu hanya disyaratkan menghantar
Ufti berupa pitis emas dan perak setiap tiga tahun sekali dan berikrar tunduk
dan taat kepada Siam. Pemerintahan autonomi ini telah dijalankan pada 1856
hingga 1890 apabila pengganti Raja Rama III, Chulalongkorn, Raja Siam yang baru
memperkenalkan sistem pemerintahan yang baru iaitu Thesaphiban.
 |
| Raja Chulalongkorn, Rama V |
Sebab
Thesaphiban dilancar
18 Januari 1896, Chulalongkorn telah memberitahu
Putera Damrong, yang juga Menteri Dalam Negeri Siam tentang pentingnya
pentadbiran wilayah disusun semula kerana pada pendapat beliau waktu itu,
sekiranya pentadbiran tidak disusun semula ia merugikan negara kerana banyak
kawasan dalam negeri Siam tidak diusahakan. Selain dari itu, ekonomi negara Siam
pada waktu itu dapat dipertingkatkan dengan penstrukturan semula pentadbiran
wilayah.
Sebenarnya perubahan dasar pentadbiran ini
disebabkan oleh perkembangan yang berlaku sekitar Asia Tenggara dalam
tahun-tahun 1890-an. Siam sebenarnya bimbang dengan kuasa-kuasa imperialis yang
membanjiri kawasan Asia Tenggara dengan dasar imperialisma tersendiri yang
dapat menggugat keutuhan wilayahnya, terutama wilayah-wilayah terpencil di
Selatan Siam yang jauh dari pusat pentadbirannya di Bangkok. Kerajaan Siam
khuatir, sekiranya wilayah-wilayah ini tidak disatukan di bawah kuasa Siam
kemungkinan besar, wilayah-wilayah ini akan dikuasai oleh imperialis barat.
Dalam tahun 1890an, Perancis dan British
berlumba-lumba meluaskan kawasan jajahan masing-masing. Perlumbaan mereka
sampai kekemuncak pada 1893 apabila Perancis berjaya mencapai matlamatnya di
timur Sungai Mekong dengan menggunakan kekerasan ke atas Siam, manakala British
beroperasi di timur laut Burma dan Selatan China serta negeri-negeri Melayu
utara sehingga ke Segenting Kra. Di tambah perwakilan British di Tanah Melayu
mendesak Parlimen Britain supaya pengaruh British diperluaskan sehingga ke
Segenting Kra.
Frank Swettenham telah dilantik menjadi Residen
Jeneral yang pertama bagi Negeri-negeri Melayu Bersekutu, kempen untuk
menggabungkan negeri-negeri Melayu di Utara dengan jajahan British semakin
rancak. Keadaan menjadi tambah genting bagi pihak Siam apabila termerterainya
perjanjian British-Perancis pada 15 Januari 1896. Perisytiharan itu memperakui
kedaulatan wilayah Siam di Lembah Chao Phraya dan tidak menyentuh Negeri-Negeri
Melayu di Selatan Siam. Pada asasnya walaupun perakuan itu menampakkan Siam
berdaulat tetapi syarat-syarat yang terkandung tidak menghalan British dan
Perancis menguasai wilayah-wilayah Siam. Terbukti disini bahawa perisytiharan
itu tidak membuatkan wilayah dan negeri-negeri Melayu itu Merdeka sebaliknya,
Siam telah mengambil peluang ini untuk
merombak sistem pentadbiran Wilayah yang sedia diguna pakai pada waktu itu.
 |
| Putera Damrong |
Pecah dan
Perintah
Putera Damrong telah mencadangkan kepada
Chulalongkorn supaya pentadbiran wilayah disusun semula mengikut sitem
Thesaphiban yang mana semua pentadbiran wilayah dikumpulkan dalam satu unit
yang dikenali sebagai Monthon. Setiap
Mothon pula ditadbir oleh Persuruhjaya Tinggi (Khaluang Thesaphiban) yang bertanggung jawab kepada Menteri Dalam
Negeri. Di bawah sistem ini juga,semua kakitangan kerajaan dari peringat atas
hingga bawah dibayar gaji mengikut skim kebangsaan.
Mei 1897, Kementerian Dalam Negeri telah
mengeluarkan Akta Pentadbiran Daerah (Pharatchabanyat
Laksana Pakkhrong Thongthi). Pada Februari 1899 pula, Kerajaan Siam telah
mengeluarkan pula Peraturan Mengenai Pentadbiran Wilayah (Kho bangkhap pokkhrong huamung). Peraturan tersebut membuatkan
Kementerian Dalam Negeri mempunyai kuasa untuk melumpuh dan menghapuskan
pentadbiran Raja-Raja sedia ada. Raja Negeri ataupun Gabenor tidak lagi
bersifat warisan sebaliknya ia adalah satu jawatan pentadbiran sahaja (phuwa ratchakan). Raja Siam bebas
melantik dan melucut jawatan Raja dan Gabenor. Antara yang termaktub dalam Akta
tersebut adalah Raja sedia tidak boleh menjalankan hukuman mati (phu samret ratchakan). Mereka juga tidak
mempunyai kuasa untuk melantik Pegawai-Pegawai Kanan kerajaan kecuali,
Pendakwaraya (yokkrabat) dan Pegawai
Hasil (Phu Chuai).
Perlantikan ini pula harus mendapat kebenaran atau
persetujuan daripada Pesuruhjaya Tinggi yang berkenaan. Sebaliknya, Pesuruhjaya Tinggi Wilayah mempunyai kuasa untuk melantik lima orang pegawai dua daripadanya
adalah Penolong Gabenor dan Timbalan Gabenor. Lebih malang lagi,Raja-Raja
Negeri kehilangan separuh dari hasil negeri, malah mereka juga tidak boleh
mendapat pendapatan dari punca-punca lain seperti berniaga dan memajakkan tanah
kecuali gaji yang telah dibayar mengikut Sistem Kebangsaan.
Proses Thesaphiban ini diterajui oleh Putera
Damrong selaku Menteri Dalam Negeri dan disokong oleh Chulalongkorn. Ianya
dilaksanakan secara berperingkat untuk mengelakkan tanggapan negatif daripada
kuasa-kuasa Barat yang Siam sedang mengawal pengembangan pengaruh mereka di
kawasan tersebut terutama dari pihak British, kerana Damrong sedar bahawa
mereka memerlukan sokongan daripada British untuk mengekang kuasa Perancis.
Selain itu, Damrong juga tidak mahu Raja-Raja
Melayu melenting dan bangkit menentang mereka, kemudiannya meminta bantuan
daripada British yang waktu itu memang mencari punca untuk menjajah
negeri-neger Melayu.
Penentangan
Sebelum pelaksanaan Reformasi Pentadbiran atau Thesaphiban ini, kerajaan Siam telah
berusaha untuk mengukuhkan kuasa mereka di Negeri-Negeri Melayu. sebaik sahaja
termerterianya Perjanjian British-Perancis 1896, Kerajaan Siam telah mula
menghantar Persuruhjaya Siam untuk berkhidmat di negeri-negeri Melayu.
Persuruhjaya pertama Patani adalah Phya Sukhum. Chulalongkorn mengutus surat
kepada Tengku Sulaiman Syarifuddin bahawa Phya Sukhum sebagai penasihat kepada
beliau dalam setiap permasalahan.
Chulalongkorn tidak memaklumkan kepada Raja Patani
tentang pelaksanaan reformasi pentadbiran ini. Lantas apabila diketahui, Raja
Patani telah menghantar usul agar Patani diasingkan daripada sistem pentadbiran
baru ini.
Sewaktu Phya Sukhum dilantik sebagai Persuruhjaya
Tinggi, Siam telah menandatangani
perjanjian sulit pada 1897 dengan kerajaan British tentang kedudukan
wilayah-wilayah Melayu di Selatan Semenanjung. Perjanjian ini membolehkan Siam
melaksanakan pembaharuan sistem pentadbiran baru di negeri-negeri Melayu.
Sejajar dengan perjanjian itu, Phya Sukhum telah
melaksanakan pembaharuan pentadbiran dengan menyusun semula sistem pemungutan
cukai candu dan spirit. Beliau telah
menyatukan hasil kutipan cukai pajakan itu dan dibahagi kepada dua, separuh
untuk Raja-Raja Melayu dan separuh untuk Kerajaan Negeri. Cadangan ini telah
ditolak raja-raja Melayu kerana mereka berpegang bahawa perkara tersebut di
bawah bidang kuasa mereka dan kerajaan Siam tidak mempunyai hak untuk berbuat
sedemikian. Tengku Sulaiman, mewakili Raja-Raja Melayu telah menghantar
bantahan kepada Chulalongkorn tentang tindak tanduk Phya Sukhum. Sebaliknya
Raja Siam telah menolak bantahan itu dan menyokong pegawainya, kerana tindakan
itu menguntungkan kerajaan negeri tambahan Raja Siam mencadangkan agar
Raja-Raja Melayu mewujudkan sebuah ladang besar yang diusahakan besama antara
tujuh negeri tersebut.
Pada awalnya, Siam membayar hasil cukai pajakan
candu tersebut dikalangan raja-raja Melayu. Namun, keadaan itu tidak kekal
lama. Setelah kemangkatan Tengku Sulaiman pada 1898, kerajaan Siam tidak lagi
membuat bayaran kepada Raja Muda Tengku Abdul Kadir Kamaruddin walaupun kontrak
pajakan itu masih berbaki selama dua tahun. Tengku Abdul Kadir telah merayu
kepada Raja Bangkok tetapi tidak dilayan. Phya Sukhum juga telah mengambil alih
tugas memungut cukai import dan eksport dari kerajaan negeri. Tindakan Siam
telah menyemarakkan lagi kemarahan Tengku Abdul Kadir ditambah dengan Kerajaan
Siam melambat-lambatkan perlantikan baginda sebagai Raja Patani.
Jemaah Pembesar Patani, telah sebulat surat
melantik Tengku Abdul Kadir sebagai Raja Patani yang baru. Di bawah peraturan
lama, pembesar-pembesar negeri diberi kuasa untuk menabalkan Raja Muda sebagai
pengganti Raja yang mangkat. Selepas pertabalan itu, pembesar-pembesar negeri
akan mendapatkan Sanyathet atau
pengesahan. Chulalongkorn telah menjawab, surat pengesahan itu akan dikeluarkan
setelah Tengku Abdul Kadir memangku jawatan itu dan membuktikan bahawa dia
boleh mentadbir Patani.
Selepas dua tahun baru surat pengesahan diberi
kepada Tengku Abdul Kadir oleh
Chulalongkorn sewaktu beliau melawat Patani pada 1900. Chulalongkorn
menyatakan bahawa mereka mengiktiraf almarhum Tengku Sulaiman sebagai Phra Pipit Pakdi, Raja Patani dan
mengiktiraf Tengku Abdul Kadir sebagai Raja Patani dengan gelaran Phya Wichit Pakdi. Walaupun sudah diiktiraf
sebagai Raja Patani, syarat perlantik gelaran itu tidak menghalang Persuruhjaya
Tinggi dan pegawai-pegawai Siam terlibat
dalam pentadbiran Patani. Hal ini sememangnya menjejaskan kedaulatan Kesultanan
Patani, perbincangan dengan Raja Siam telah menemui buntu dan Tengku Abdul
Kadir tiada pilihan lain kecuali menghubungi British untuk mendapatkan
pengesahan dan bantuan dalam menegakkan kedaulatannya.
Mei 1901, Tengku Abdul Kadir telah menghantar surat
kepada Frank Swettenham yang waktu itu dilantik menjadi Gabenor Negeri-Negeri
Selat, kebetulan waktu itu, Chulalongkorn berada di Singapura. Sungguhpun
Swettenham bersimpati dengan keadaan Patani, namun dia tidak boleh membantu
kerana Kerajaan British telah mempunyai perjanjian dengan Siam mengenai negeri-negeri
Melayu. Beliau telah mencadangkan agar Tengku Abdul Kadir mengadakan pertemuan
dengan Cholalongkorn bagi membincangkan permasalahan itu.
Julai 1901, Chulalongkorn telah melawat Singapura
dan Swettenham telah megambil peluang ini membincangkan secara sepintas lalu
mengenai nasib negeri-negeri Melayu dalam wilayah Siam. Swettenham juga
menyatakan pegawai-pegawai Siam tidak melayan Raja-Raja Melayu dengan baik dan
telah menjejaskan hubungan mesra dengan Bangkok. Swettenham juga membandingkan
pemerintahan Britsh di negeri-negeri selat dengan menyatakan bahawa cukai-cukai
yang dikutip akan dibayar faedah dengan pembangunan di negeri-negeri tersebut.
Ternyata Swettenham mahu menyindir Siam akan dasar mereka di negeri-negeri
Melayu tersebut.
Tindak balas yang negatif telah diberikan oleh
Swettenham kepada permintaan Patani menyebabkan jemaah pembesar Patani sebulat
suara mengambil keputusan untuk
memberontak demi kedaulatan mereka. Tengku Abdul Kadir bercadang untuk
melancarkan pemberontakan bersenjata setibanya senjata dan peluru dari
Singapura sampai pada akhir Oktober 1901.
No comments:
Post a Comment